تاثیر رسانه بر الگوپذیری نوجوانان

واژه رسانه معادل کلمه Mediume  یا media در زبان لاتین، ابزاری برای ارتباط و انتقال پیام است. این تعریف ابتدایی‌ترین و در عین‌حال کامل‌ترین تعریف برای رسانه است.  شاید امروزه واژه و اصطلاح رسانه برای ما نمادی از صنعت سینما، فیلم، سریال، نمایش‌های خانگی و شبکه‌های اجتماعی باشد اما معادل تعریف فوق؛ رسانه، گستردگی و وسعت بسیاری دارد. شاید بتوان صنعت سینما و شبکه‌های اجتماعی را بخشی از ابزار‌های نو و جدید رسانه تعریف کرد. ارتباطات چشمی و کلامی که از ابتدای روز بین ما و افراد آشنا و غیرآشنای اطرافمان رخ می‌دهد بخشی از رسانه است. همچنین سینما، تلوزیون، فیلم، سریال، انیمیشن، بازی، موسیقی، رادیو، روزنامه، مجلات و تمامی شبکه‌های اجتماعی بخش دیگری از آن را شامل می‌شود. هرکدام به اشکال متفاوت در انتقال فرهنگ، سبک زندگی و ارزش‌های ما اثرگذار است. این تاثیرگذاری در نسل بعد با الگوپذیری نوجوانان از رسانه بیشتر خواهد بود.

درواقع کاردکرد اصلی رسانه انتقال پبام با خاصیت اثرگذاری است. رسانه تلاش می‌کند تا ضمن استفاده از ابزارهای متفاوت به بهترین شکل ممکن و به آن ترتیبی که در ذهن دارد پیام مدنظر خود را منتقل کند. این اثرگذاری می‌تواند در گفت‌وگوی روزمره و معمولی و نحوه روایت‌های ما از اتفاقات مختلف رخ دهد تا رسانه‌های جدی‌تری مثل صعنت سینما که با برنامه و هدف مشخص به بازنمایی و روایت مسائل متفاوت می‌پردازند. این روایت‌ها و بازنمایی‌ها در رسانه می‌تواند بر نگرش، ارزش‌ها و حتی سبک زندگی روزمره افراد، انتخاب‌ها و تصمیمات مهم زندگی آن‌ها اثر بگذارد. درنتیجه در مواجهه با چنین ابزار قدرتمندی برای دریافت درست و مناسب از روایت‌ها و بازنمایی‌های رسانه‌ای نیازمند آگاهی و شناخت مناسب هستیم.

چرا فیلم و سریال؟

امروزه ما در عصر رسانه‌ها زندگی می‌کنیم و به‌گونه‌ای رسانه جزء جدایی‌ناپذیر ما است. روزانه و در طول زندگی خود از کودکی تا بزرگسالی یکی از بیشترین زمان‌های فراغت و تفریح‌های ما به تماشای کارتون، انیمیشن و فیلم و سریال‌های تلوزیون اختصاص پیدا می‌کرد. امروز هم بیشترین ابزار رسانه‌ای در دسترس و مورد استفاده‌ی مردم رسانه‌های نمایشی فیلم و انیمیشن است. در گذشته بیشترین دسترسی ما به فیلم و سریال‌ها محدود به برنامه‌های تلوزیون و نهایتا ‌CD و DVDها بود. اما روزبه‌روز این دسترسی‌ها چه برای خانواده و چه برای فرزندانشان آسان‌تر شد. درواقع، کیفیت و سرعت بهتر اینترنت در نسبت با گذشته این قابلیت را فراهم کرد تا ما با دنیای رسانه ارتباط بیشتر و راحت‌تری داشته باشیم.

و ضمناً شبکه‌های تلویزیونی گستردگی بیشتری پیدا کردند. امروز دو شبکه مجزا در صدا و سیما فقط برای کودکان تعریف شده و در طول شبانه‌روز محتوای ویژه کودک و نوجوان را پخش می‌کند. شبکه‌های نمایش خانگی و VOD‌ها نیز به صورت مجزا به ساخت و پرداخت فیلم و سریال و انیمیشن‌های ایرانی و خارجی روی آوردند. در نتیجه محتوا به سهل‌ترین روش ممکن در اختیار مخاطبان این شبکه‌ها قرار گرفته است. به عبارت دیگر روزبه‌روز شرایط مصرف و استفاده مردم از رسانه‌های نمایشی از طریق تلوزیون، سینما، شبکه‌های اجتماعی، VOD‌ها و.... بیشتر، سهل‌تر و باکیفیت‌تر شد.

چرا نوجوانان؟

کودکان، نوجوانان و جوانان، یا به‌طور کلی همه‌ی افراد در هر رده‌سنی از رسانه تاثیر گرفته و به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از آن الگوبرداری می‌کنند. به ‌واسطه آن مسیر زندگی، رفتارهای روزمره و نوع زیست خود را تعیین می‎کنند. پدیده تقلید، الگوبرداری یا سرمشق‌گیری از آن‌جایی در بین نوجوانان ما از اهمیت بیشتری برخوردار است که با مرحله هویت‌سازی آن‌ها گره می‌خورد. کودکان ممکن است با الگوبرداری از شخصیت‌های یک فیلم یا انیمیشن به‌صورت موقتی به‌دنبال شبیه‌سازی ظاهری خود نسبت به‌آن‌ها تمایل نشان دهند.

کودکانی که در یک‌بازه زمانی قصد دارند شبیه به شخصیت سیندرلا باشند و در بازه‌ی زمانی دیگر موهایشان را شبیه به السا و آنا آرایش می‌کنند. اما نوجوان ضمن دریافت پیام‌هایی در راستای تقلید ظاهری در پوشش و ادبیات گفت‌وگو و رفتارهای روزمره قدم بر می‌دارد. محتواهایی که در قالب سرمشق‌گیری ظاهری نمود پیدا می‌کند و به صورت مستقیم باعث جلب توجه دیگران می‌شود. در بعضی موارد نیز به صورت غیرمستقیم و در طی روندی که در سینما و محتوای رسانه‌ای محصولات رخ می‌دهد هویت‌سازی، تغییر سبک زندگی و تغییرات بلند مدت اتفاق می‌افتد.

چرا کودکان نه؟

بازه‌ی سنی نوجوانی در نسبت با کودکی فضای مستقل‌تری را برایشان رقم می‌زند. کودکان مدیریت والدین را می‌پذیرند و از آنها تاثیرپذیری دارند. کودکان ضمن تاثیر از محتواهای رسانه‌ای مرجع اصلی خود را پدر و مادر می‌دانند. از طرف دیگر پدر و مادر می‌توانند محتوای رسانه‌ای مورد مصرف کودکانشان را تا حدودی مدیریت و پالایش کنند. والدین در این بازه سنی توانایی مدیریت کامل محتواهای مصرفی فرزندانشان را دارند. اما در بازه‌ی سنی نوجوانی به‌واسطه شرایط سنی و روان‌شناختی خاص حاکم بر این دوره تاحدودی استقلال و قدرت تصمیم‌گیری برای نوجوان ایجاد می‌کند. در این بازه سنی عملا مدیریت کامل و تسلط خانواده‌ها بر محتوای مصرفی به مرور کم‌رنگ‌تر می‌شود. در نتیجه محتواهای رسانه‌ای به راحتی مورد مصرف و در دسترس نوجوان قرار می‌گیرد. ارتباطات دوستی در نوجوانی وسیع‌تر می‌شود و مرجع‌ اصلی برای نوجوان بیشتر از والدین، گروه‌های دوستی آن‌ها است.

الگوپذیری نوجوانان از رسانه مخرب است یا سازنده؟

سبک زندگی و زیست روزانه‌ی همه‌ی ما چه در بازه‌ی سنی نوجوانی و چه در بزرگسالی ناشی از روایت‌ها و بازنمایی‌هایی است که از رسانه نمایش داده می‌شود.  این نوع از قدرت و اثرگذاری رسانه بهترین فرصت را برای افراد ایجاد می‌کند تا ضمن دریافت یک محتوای سرگرم‌کننده در سینما یا تلوزیون پیام‌های ویژه‌ای در خصوص نحوه‌ی زیست اجتماعی، توصیف مسائل اجتماعی، نحوه مراودات، گفت‌وگو، مواجه با مشکلات و... دریافت کنند. همین فرصت‌ها می‌تواند مخرب باشد اگر نظارت و مدیرت درست بر مصرف آن‌ها وجود نداشته باشد. درنتیجه با نگاه درست و سازنده به صنعت سینما می‌توان ضمن الگوبرداری‌های مثبت و اثرگذار، از این فرصت در جهت ارتباط بهتر و سازنده‌تر با فرزندانمان استفاده کنیم.

در مواجه با تاثیرپذیری و الگوبرداری فرزندانِ نوجوان‌مان چه کنیم؟

نوجوانِ امروز در مواجهه با رسانه نیاز به آگاهی و سواد دارد؛ او برخلاف نصیحت و پند و اندرز در مقابل استدلال و آگاهی، منطقی‌تر عمل می‌کند. فرزندان نوجوانمان را نسبت به پیامدها و اتفاقات خوشایند و ناخوشایند اثر آگاه کنیم.

از این فرصت استفاده کنیم تا بخشی از الگو و روش‌های تربیتی برای فرزندانمان را از طریق این ابزار رسانه به کار بگیریم. قدرتی که رسانه دارد و تاثیری که یک فیلم می‌تواند بر افراد داشته باشد، هزاران برابر بیشتر از تلاش‌های یک والد برای انتقال زبانی آن به فرزندانش است.

ضمن اینکه فیلم و سریال می‌تواند فرصت گفت‌وگو را بین والدین و فرزندان ایجاد کند. محتوای رسانه‌ای و به ویژه فیلم و سریال می‌تواند برای والدین مرجع مناسبی باشد تا به‌واسطه آن با دنیای نسل‌های بعدی خود آشنا شود. درواقع فیلم‌ و سریال‌ها به‌گونه‌ای می‌تواند ذهن‌ها را به یکدیگر نزدیک کنند.

منابع و پیشنهاد کدومو

اگر به موضوع الگوبرداری نوجوانان از رسانه علاقه‌مند هستید کدومو خواندن مقاله چرا فرزندم به الگوبرداری از قهرمانان ملی نیاز دارد؟ را به شما توضیه می‌کند.